كسي كه خود ساخته و مهذب باشد به مرحله عبوديت و تسليم محض در برابر حق تعالي واحكام الهي مي‏رسد و آنچه را كه پيامبران و امامان معصوم(ع) مي‏گويند مي‏پذيرد. چنين كسي چون نفس خود را پاكيزه كرده ديگر مسئله«منيت» و خودخواهي در او راه ندارد و هرچه ر اكه خسرو كند، نيكو مي‏داند.

اختلافي هست ميان بزرگان در اين كه:اوامر و نواهي در قرآن و شريعت براي چيست؟

برادران اهل سنت مي‏گويند: اوامر ونواهي چيزي است كه خدا از ما خواسته است.

ولي شيعه اين حرف و اين نظر را نمي‏پسندد ومعتقد است: بايد يك مصلحت تامه ملزمه‏اي در كار باشد، اگر چه ما آن را نفهميده باشيم. تمام دستورها و قوانين خداوند به جهت مصلحتي است كه ما از آن اطلاع ندارم و ... .

اما قول سومي هم در اين جا وجود دارد و آن اين است كه مي‏گويند: نظر فقهاي اسلام درست است اما يك حرف بالاتري در اين جا وجود دارد و آن اين كه: خداوند امر ونهي كرده است تا روح تعبد در ما زنده شود؛ به عبادت ديگر، امر ونهي خدا براي اين است كه ما در برابر حق تسليم شويم.

مثلاً حج از عبادت‏هاي بسيار مهم و بزرگ است و ارتباطي ناگسستني با مسائل سياسي و اجتماعي دارد، اما روح تعبد در آن موج مي‏زند.

انسان وقتي كه درباره اعمال حج مي‏انديشد، فلسفه بسياري از اعمال آن را نمي‏فهمد؛ مثلاً فلسفه احرام بستن و طواف كردن چيست؟ به چه جهت بايد طواف كنيم؟ سعي بين صفا و مروه چه حكمتي دارد؟ رمي جمره، ماندن در عرفات، ماندن در مشعر، ماندن در مني و .. براي چيست؟ نمي‏دانيم، تنها اين را مي‏فهميم كه اين اعمال روح تعبد و روح تسليم را در ما زنده مي‏كند واين بالاترين فضيلت است.

تعبد وعبوديت به اندازه‏اي اهميت دارد كه خداوند در نماز، آن را بر رسالت مقدم داشته است:«اشهد ان محمداً عبده و رسوله». يعني پيامبر ابتدا«عبد»است و مقام عبوديت را دارد، آنگاه رسالت.

شخصي خدمت امام صادق(ع) رسيد وعرض كرد: يا بن رسول الله! اين اناري كه در دست شماست اگر آن را نصف كني و يك قسمش را حلال كني و قسم ديگرش را حرام، من مي‏پذيرم و تسليم حرف شما هستم. اين است معناي تسليم وعبوديت در برابر احكام خدا. اين تسليم از آن روست كه حكم امام صادق(ع) حكم خداست.

از آنچه گفته شد دانستيم كه تهذيب، امر بسيار مهمي است كه قرآن و پيامبران، به آن بسيار توصيه كرده‏اند. اين تهذيب در سامان‏دهي كار مردم و رسيدگي به امور آنان، نقش كليدي دارد. كساني كه متصدي امور مردم و مسئول گره گشايي از كار آنان هستند به تهذيب بيشتر نياز دارند. آنان اگر خودساخته باشند با دل سوزي، دقت، همه جانبه نگري و وظيفه‏شناسي به كارها مي‏پردازند،اما اگر مهذب نبودند بابي‏تفاوتي، سهل‏انگاري، سحطي نگري و كاغذ بازي با امور برخورد مي‏كنند. طبيعت اداره‏ها اين چنين است كه هر كارمندي بايد از مسئول مافوق خود دستور بگيرد و با قانون‏ها و ماده‏ها و تبصره‏ها پيش برود، طبعاً چنين كاري با پيچ و خم رو به رو مي‏شود و گاه خستگي و دل زدگي به وجود مي‏آورد، اگر كارمندي مهذب و پاكيزه و داراي قلب سليم باشد، بي‏هيچ‏گونه دلسردي و بدون اين كه قوانين را پشت سر بگذارد، و قانون شكني كند، مشكلات را حل مي‏كند وارباب رجوع را اراضي و خشنود به خانه مي‏فرستد.

مردم اگر با چنين كارمنداني رو به رو شوند- اگر كارشان هم حل نشود باز راضي‏اند، چرا كه تلاش صادقانه و خالصانه آن‏ها را ديده‏اند. نابساماني‏هايي كه در پاره‏اي از جاها ديده مي‏شود معلول آن است كه انسانهاي غير مهذب به كار گماشته شده‏اند.

وقتي مي‏گوييم مهذب، منظورمان فقط تقيد افراد به نماز و روزه نيست بلكه همه جنبه‏ها را در بر مي‏گيرد؛ في المثل اگر فردي را به كاري گماشته‏اند و او مي‏بيند كه انجام آن‏ها در توان او نيست، وظيفه‏اش آن است كه كنار برودوميدان را براي افراد شايسته‏تري باز كند. اگر چنين كرد او خودساخته و مهذب است.

امانت داري و حفظ اموال بيت‏المال از مصاديق ديگر تهذيب است. فردي كه مسئوليتي دارد و اموال كم يا زيادي در اختيارش هست بايد پروا داشته باشد و آن‏ها را در راه صحيح و به طور حساب شده و با برنامه، مصرف كند.

معلم و استادي كه تدريس مي‏كند و شاگردان زيادي باو سر و كار دارند بايد مهذب باشد تا با وجدان سالم و روش صحيح، استعدادهاي دانش‏آموزان و دانشجويان را پرورش دهد و آن‏ها را براي فرداي جامعه اماده سازد. همچنين عالمان و دانشوران بايد نفس خود را تهذيب كنند،كه اگر چنين شد،عالم اصلاح خواهد شد.

بدين ترتيب نقش تهذيب در سامان‏دهي صحيح كارها و اداره امور جامعه روشن مي‏شود و به عظمت قرآن وتعاليم انبياء- كه اين همه بر تزكيه نفس تاكيد كرده‏اند- پي مي‏بريم.